آنچه باید زنبورداران و کشاورزان بدانند
در مبارزه با مسمومیت‌های شیمیائی زنبورعسل اکثر اقدامات پیشگیرانه بوده و در صورت مواجه با مسمومیت کار خاصی انجام نخواهد گرفت چرا که فاصله بین مسمومیت و بروز علائم و تلفات بسیار کوتاه بوده و در عرض چند ساعت تلفات زیادی در زنبورستان اتفاق می‌افتد.
در نتیجه تمام اقدامات لازم برای جلوگیری از مواجه با مسمومیت، هماهنگی و همکاری بین کشاورزان و زنبورداران است. زنبورداران باید قبل از استقرار کندوهایشان در باغات و مزارع برنامه‌های سمپاشی کشاورزان را اخذ نموده و بر اساس آن اقدام به برنامه ریزی برای استقرار، کوچ و یا اتخاذ تدابیر پیشگیرانه نمایند.
کشاورزان هم در صورت مشاهده زنبورستانی در مجاورت مزارعشان برنامه سمپاشی خود را به اطلاع زنبوردار رسانیده و او را در جریان میزان سمیت سموم مورد استفاده قرار داده تا زنبوردار اقدامات پیشگیرانه خود را انجام دهد. البته زنبورداران و کشاورزان باید توجه نمایند که مسمومیت زنبوران عسل تنها رویه‌ای از خطرات ناشی از سموم کشاورزی است رویه دیگر آن آلودگی محصولات کندو به سمومی است که عوارضی را در مصرف‌کنندگان این محصولات ایجاد می‌کنند.
بطوریکه گاهی سمی برای زنبوران عسل چندان خطرناک نیست ولی زمانی که در داخل عسل و گرده گل به حالت تجمعی ذخیره می‌شود عوارض ناخواسته ای را در مصرف‌کنندگان بوجود خواهد آورد، لذا زنبورداران تنها نباید به جنبه سمی یا غیر سمی بودن سموم برای زنبورانشان اکتفا کرده و از میزان سمیت این مواد برای مصرف‌کنندگان محصولات زنبورعسل غفلت نموده و عوارض آنها را نادیده گیرند.
با اینحال جهت برخورد صحیح و اتخاذ تدابیر مناسب در زمان سمپاشی مزارع و باغات باید به نکات زیر توجه شود:
آنچه که باید کشاورزان انجام دهند:
• همواره از سموم واجد برچسب شرکت سازنده معتبر استفاده نمائید.
• از حشره‌کش‌هایی که ماندگاری زیادی روی گل‌ها دارند استفاده نکنید.
• از حشره‌کش‌های کم خطر برای زنبوران عسل استفاده نمائید.
• در مواقعی که کاهش دمای هوا یا نشستن شبنم زیاد روی گیاهان در شب پیش‌بینی می‌شود، عمل سمپاشی را انجام ندهید چرا که در این مواقع ماندگاری سموم و خطر مسمومیت زنبورها دو برابر حالت عادی است.
• استفاده زمینی سموم کم خطرتر از روشهای هوائی است چرا که ذرات شناور کمتری ایجاد شده و مساحت کمتری هم سمپاشی خواهد شد.
• از سمومی که زمان ماندگاری ۴ تا ۸ ساعت دارند در پایان روز، زمانی که زنبورها از چرا برگشته اند، و هنگام نیمه شب استفاده کنید. سمومی که ماندگاری کوتاه تری دارند را در حد فاصل غروب و صبح زود بکار ببرید. زنبورها معمولاً از ساعت ۷ صبح تا ۸ بعد از ظهر دارای فعالیت چراگری می باشند. استفاده از سموم در ساعات پایانی روز کم خطرتر از ساعات اولیه روز است.
• کم خطرترین فرمولاسیون سموم را انتخاب نمائید. فرمولاسیون دانه ای برای زنبورها کم خطرتر است. چرا که این سموم در سطح خاک استفاده شده و دانه‌های آنها بزرگتر از آن است که توسط زنبورها برداشت شوند. با این حال حشره کشهای سیستمیک که بصورت دانه‌ای استفاده می شوند امکان دارد در داخل گرده‌ها وجود داشته و زنبورها را تحت تأثیر قرار دهند.
• معمولاً فرمولاسیون مایع سالمتر از پودرهای مرطوب شونده‌اند، چرا که پودرها نسبت به مایعات مدت زمان بیشتری در مزرعه سمی خواهند ماند.
• فرمولاسیون پودری (گرد پاشی) و میکروکپسولی شده برای زنبورها بسیار خطرناکند چراکه این مواد از نظر اندازه بسیار شبیه به دانه‌های گرده بوده و براحتی به موهای زنبور چسبیده و بداخل کندو آورده شده و نوزادان و ملکه ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
• قبل از اینکه از سموم با مدت زمان ماندگاری بیش از ۸ ساعت استفاده کنید از زنبورداران بخواهید که زنبورهایشان را به مدت چند روز از آن محوطه دور کرده و بعد از کاهش خطرات به آنجا برگردند.
آنچه که باید زنبورداران در حین سمپاشی باغات و مزارع انجام دهند:
• کلنی‌های بدون کد و مشخصات را در نزدیکی مزارع و باغات رها نکنید. مشخصات ، آدرس و شماره تلفن صاحب کلنی‌ها را به باغداران ارائه دهید.
• کمتر از ۴۸ الی ۷۲ ساعت بعد از سمپاشی مزارع با سموم بسیار خطرناک برای زنبوران عسل، به مزارع برنگردید. ۵۰ تا ۹۰ درصد از زنبورها در عرض ۲۴ ساعت بعد از سمپاشی ها تلف می‌شوند. برخی از سموم از جمله کلرپیریفوس و تیامتوگزام مدت ماندگاری بیشتری دارند.
• کلنی ها را حداقل ۵ کیلومتر از مناطقی که با سموم خطرناک برای زنبورها سمپاشی شده‌اند دور کنید.
• کلنی‌ها را بیشتر در مکان‌های مرتفع قرار دهید تا در مکان‌های پست و گود. حشره‌کش‌ها به مناطق پست فرود آمده و با بادهای صبحگاهی به جریان در خواهند آمد. شرایط وارونگی محیط هم خطر را بطور ویژه‌ای افزایش می‌دهد.
• شب قبل از سمپاشی با حشره‌کش خطرناک، کلنی‌ها را با یک گونی مرطوب بپوشانید. این پوشش‌ها را به مدت ۲ الی ۳ روز مرطوب نگهدارید تا زنبورها را از خطرات داخلی محافظت نماید.
منبع : عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی (مرادی، مصطفی)